Die strewe en sterwe van ‘n volk: ‘n Retrospektief op die Afrikaner

Die Afrikaner (soms ook gespel Afrikander) was ‘n volk wat bestaan het vir ongeveer ‘n tydperk van 400 jaar tussen die 17de eeu en die 21ste eeu. Die land wat hulle bewoon het, het bekendgestaan as Suid-Afrika en was gelee aan die suidpunt van die kontinent van Afrika. Eenvoudig gestel, was die Afrikaner die afstammelinge van Europese setlaars wat in die 17de eeu ‘n verversingspos aan die Kaap de Goede Hoop gevestig het. Hoewel die Afrikaner hoofsaaklik van Nederlandse bloedlyn afgestam het, was hierdie volk ook die resultaat van die vermenging van oa Franse, Britse, Duitse, Belgiese en Ierse bloed. Hulle het gedurende die 18de eeu gaandeweg hulle identiteit gevestig deur gedeelde ervaringe, geskiedenis, geloof (streng Christelik-Calvinisties) en veral hulle eie, unieke taal. Laasgenoemde sou beskryf kon word as ‘n verbasterde vorm van Vlaams, wat geleidelik in die volksmond van die nuwe setlaars ontstaan het. Hier moet ook genoem word dat die Afrikaner ongelukkig van meet af ook met groot entoesiasme hulle kaukasiese ras as deel van hulle volksidentiteit aangeneem het. Juis die vasklou aan hierdie deel van hulle identiteit sou later deels tot hulle ondergang lei.

Teen die tweede helfte van die 19de eeu was die Afrikaner (toe ook bekend as sg. Boere omdat meeste van hulle in die landbou bedrywig was) as ‘n onafhanklike volksidentiteit goed gevestig in twee republieke genaamd Transvaal en die Oranje-Vrystaat – albei gelee in die noordeliker gebied van die destydse Suid-Afrika. Botsende belange (veral mbt tot die ontdekking van ryk goudreserwes in hierdie twee republieke) met die magtige Britse Ryk het egter teen die einde van die 19de eeu gelei tot ‘n drie-jarige vernietigende oorlog, bekend as die Anglo-Boereoorlog of Tweede Vryheidoorlog, later gedoop die Suid-Afrikaanse Oorlog. Hierdie anti-koloniale oorlog (die eerste van vele op die Afrika-kontinent) is op die ou-end, ondanks aanvanklike militere suksesse, deur die Afrikaner verloor weens die oorweldigende getalle-oorwig van Britse troepe. Die oorlog het hierdie jong volk arm, hooploos en vernietigd gelaat. Hoewel die Afrikaner sy onafhanklikheid in die twee sogenaamde Boere-republieke moes prysgee, het hulle wel ‘n hele paar jaar later ‘n mate van onafhanklikheid ontvang, toe die voormalige republieke, asook die Britse gebiede genaamd die Kaap en Natal verenig is as die Unie van Suid-Afrika .

Waar die Afrikaner hooploos en verslae gestaan het na die Suid-Afrikaanse Oorlog, het uniewording nuwe impetus aan die volk verleen. Ondanks die vernietiging van die oorlog, interne verdeeldheid, twee wereld-oorloe waaraan hul deelgeneem het en ‘n knellende ekonomiese depressie, het hierdie klein volk deur verskeie bemagtigingsprojekte daarin geslaag om armoede uit te wis en dramaties op ekonomiese en politiese terrein gevorder. Teen ongeveer die middel van die 20ste eeu het die Afrikaner die toppunt van sy mag bereik. Afrikaners het die staatsmasjinerie beheer, hulle het ‘n al hoe groter aandeel in die ekonomie begin kry (waar slegs Britse belange voorheen geheers het) en Afrikaans was op gelyke voet geinstutisionaliseer as een van die amptelike twee landstale. Op hierdie stadium is die finale naelstring met die Britse Ryk geknip, toe die Afrikaner gekies het om republiek te word. Die Republiek van Suid-Afrika (RSA ) is gevorm en so sou hierdie land vir amper meer as ‘n eeu bekendstaan.

Na Republiekwording het die Afrikaner die kruin van ekonomiese vooruitgang gery en die sterkste staat op die kontinent van Afrika gevestig. Hulle het die mees gevorderde infrastruktuur in Afrika geskep, die mees professionele weermag, polisiediens en staatsdiens, die beste mediese dienste, onderwysstelsel, suksesvolle industriee…en die lys gaan aan. Kortom het hulle ‘n baie vooruitstrewende en suksesvolle staat geskep. Die RSA, onder Afrikaner-leierskap, was ook die enigste Afrika-staat ooit wat kernwapens ontwikkel het. Die Afrikaner het daarin geslaag om die hele RSA (voormalige Britse gebiede inkluis) in ‘n uitgebreide Afrikanerstaat te omskep, met ‘n eie geskiedenis en kultuur. Teen die tweede helfte van die 20ste eeu het hulle ook die letsels van die Suid-Afrikaanse Oorlog geheel en was, vir alle praktiese doeleindes, versoen met RSA -burgers van Britse afkoms. Hulle het ‘n werkende demokrasie gevestig en die politieke mag deurentyd behou. Baie Engelssprekendes is in die proses gekoopteer en het saam die ekonomiese vrugte gepluk van ‘n snelgroeiende ekonomie.

Die sprokie kon egter nie onverpoos voortduur nie. Demografie het van meet af teen die Afrikaner getel. Al het die Afrikaner teen die tweede helfte van die 20ste eeu die appeks van mag bereik, was dit grootliks ten koste van die groot getalle inheemse Afrikane wat getalsgewys die Afrikaner verdwerg het. Om die situasie verder te versleg het die Afrikaner spesifiek ras as deel van volksidentiteit uitgebou en sodoende dit regverdig om grotendeels politieke, sosiale en ekonomiese regte aan die inheemse Afrikane van die RSA te ontse. In die proses het hulle ook moontlike bondgenote, nl. ander Afrikaanssprekendes wat blas van kleur was en oorspronklik van Suidoos-Asiese afkoms (bekend as Kleurlinge of Bruinmense ) vervreem.

Die Afrikaner het op die rug van ‘n golf van nasionalisme die beleid van sg. apartheid geimplementeer, wat daarop gemik was om in een land op alle gebiede die kaukasiers te skei van die wat nie kaukasiers was nie (sg nie-blankes). Hierdie was ‘n baie duur en grandiose eksperiment in sosiale ingenieurswese en word vandag in konvensionele kringe alom gesien as die begin van die einde van die Afrikaner. Die implementering van hierdie beleid (wat ten minste op papier regverdig voorgekom het – Afrikane het selfs hulle eie sg. tuislande gekry) het gelei tot geweldige menseregte-vergrepe en ander wandade. Die toepassing van hierdie beleid het die Afrikaner enersyds vervreem van Afrikaanssprekende Bruinmense en andersyds van die inheemse getalsterke swart groepe. Die ergste gevolg van hierdie beleid was egter dat die Afrikaner homself internasionaal geisoleer het. Waar internasionale mening ten tyde van die anti-koloniale Suid-Afrikaanse Oorlog oorlog ten gunste van die Afrikaner was, het die Afrikaner homself skielik aan die skerpkant van internasionale mening gevind. Die Afrikaner is internasionaal ge-etiketeer as ‘n rassistiese volk en hulle sou helaas nooit weer van hierdie stigma ontslae kon raak nie. Ipv om die inheemse swart volke ten minste ekonomiese vryhede of sosiale vryhede te bied as vergoeding vir politieke beperkinge, het die Afrikaner voortgegaan om die inheemse Afrikane op alle gebiede uit te sluit.

Die sosiale eksperiment van apartheid was van die begin af gedoem, want dit was ontmoontlik om die spreekwoordlike eiers te ontklits. Daar was reeds miljoene van die inheemse Afrikane wat die RSA se grondstof-gedrewe ekonomie aan die gang gehou het en dit was haas onmoontlik om werklik die swartes en die kaukasiers geografies-fisies te skei. Teen die laat 20ste eeu was die Afrikaner internasionaal geisoleerd en die RSA se ekonomie het gebuk gegaan onder kruppelende ekonomiese sanksies. Terselfdertyd het die sg gewapende stryd van die inheemse versetbewegings in felheid toegeneem en boonop was die RSA in ‘n duur oorlog gewikkel om die gebied bekend as Suidwes-Afrika (SWA, later Namibie) aan sy noordgrens (wat ook onder Afrikaner-beheer was) te beskerm teen vryheidvegters van die destydse Angola. Die Afrikaner het ook in eie geledere verdeeld geraak en al hoe meer protes begin ontlok oor die wyse waarop die land bestuur word. Politieke onrus was aan die orde van die dag en die skrif was duidelik teen die muur. Op die ou-end was daar niks anders om te doen vir die Afrikaner as om al die verbanne inheemse bevrydingsbewegings te ontban en samesprekings te loods met verteenwoordigers van die inheemse Afrikane nie. Hierdie politieke demokratiseringsproses is onder die vaandel gedoen van versoening, gemene belang en die gedeelde bestuur van die land, maar in die praktyk het dit daarop neergekom dat die Afrikaner die politieke mag sonder voorbehoude aan die inheemse Afrikane oorhandig het. Nooit weer sou die Afrikaner politieke mag he nie en hulle ekonomiese mag en sosiale kohesie sou uiteindelik verbrokkel.

Na die oorhandiging van politieke mag, het die RSA ‘n bloeitydperk beleef en weer volwaardig deel geword van die internasionale gemeenskap. Die eerste leiers van die nuwe swart regering het ook uit hulle pad gegaan om versoening te predik en sodoende vergelding teen Afrikaners te verhoed. Vir ‘n enkele paar jaar het dit inderdaad vir die Afrikaner gevoel asof daar ‘n blink toekoms wag as deelgenoot in die sogenaamde Nuwe Suid-Afrika. Hierdie droom so egter inderdaad vlietend wees. Namate ‘n nuwe generasie leiers uit die inheemse swart bewegings na vore gekom het, het versoening agterwee gebly. In pas met die Afrikaner se eie bemagtiging van ‘n eeu terug, het die Afrikane deur diskriminerende wetgewing en praktyke stelselmatig die mag begin totaliseer op politieke en ekonomiese gebied. Baie Afrikaners was ontnugter hierdeur. Terselfdertyd het die regerende groep Engels tkv Afrikaans begin bevorder, soveel so dat Afrikaans slegs in naam een van die 11 amptelike landstale (op daardie stadium) was. Infrastruktuur en die staat se dienste het in geheel agteruit begin gaan, deels omdat ervare en kundige Afrikaners uit die staatsdiens en talle ander terreine van die samelewing gestoot is. Wat veral Afrikaners op hierdie stadium begin ontgogel het, was die toename in geweldsmisdaad, waarin die gegoede Afrikaners vele kere die slagoffers was en met hulle lewens moes boet. Stadigaan het die Afrikaner vervreemd geraak in sy eie land en dit het op verskeie manier vergestalt.

Sommige Afrikaners het die nuwe bedeling met omgekeerde diskriminasie en verlaagde standaarde omarm en hoopvol gebly dat dit sal verander. Ander Afrikaners het vir hulle belange bly veg en gereken dat politieke deelname en die vorming van drukgroepe ‘n verskil sou maak aan die regering se beleid. Emigrasie na veral ander Engelssprekende lande het drasties toegeneem, aangesien baie Afrikaners kundig was, baie goeie opleiding gehad het en dus relatief maklik werk kon vind in ander lande. Die meeste Afrikaners het egter “na binne” emigreer. Hulle het in die RSA bly woon, hulle hoofsaaklik afgesny van die realiteit, polities en sosiaal onttrek en hulle identiteit in die materiele welvaart gesoek. Daar was ook ‘n klein groepie Afrikaners wat gepoog het om hulle eie sg. volkstaat in ‘n dorre gedeelte van die RSA op die been te bring, maar die poging het min steun gelok. Soveel so dat die regering van die dag hierdie klein selfregerende gebied vir baie jare geduld het, totdat dit op die ou-end sonder enige verset gedwonge deel geraak het van ‘n groter metropool en alle vorm van selfbestuur ontneem is.

Soos algemene lewensomstandighede in die RSA verswak het en hulle vervreemd geraak het in hulle geboorteland, het al hoe meer Afrikaners ge-emigreer – op die ou-end basies almal wat kon. Hier behoort genoem te word dat talle opgeleide Afrikane, Bruinmense, Asiate en blanke Engelssprekende Suid-Afrikaners ook gedurende hierdie tyd ge-emigreer het. Die Afrikaners wat in die RSA agtergebly het, het sosio-ekonomies agteruitgegaan, soos die RSA se staatsintellings en ekonomie deur swak bestuur al hoe sneller verbrokkel het. Dit word bereken dat teen die middel van die 21ste eeu die oorgrote meerderheid Afrikaners in sg. ballingskap gebore is. Sommiges het hulle lot gaan soek in naburige Afrikalande soos die voormalige Mosambiek en voormalige Namibie. Daar was selfs die sg “tweede vlaag” emigrante na Suid-Amerika (die “eerste vlaag” was na afloop van die Suid-Afrikaanse Oorlog). Baie Afrikaners (soveel as 250 000) is natuurlik ook oor ‘n tydperk van jare dood agv anargistiese geweldsmisdaad. Teen die tweede helfte van die 21ste eeu was daar nie veel van die Afrikaner (wat numeries nog altyd min was) in die RSA oor nie en die land is geknel deur ekonomiese depressie, gewelddadige konflik tussen inheemse swart groepe en intense misdadige geweld oor die algemeen. Gedurende hierdie tydvak het ‘n gewelddadige en uitgerekte rebellie deur Afrikaners,sommige ge-allieerde Bruinmense en en ‘n handjievol Engelssprekende Suid-Afrikaners byna ‘n duisend lewens gekos. Die rebellie het gevolg op nuwe wetgewing wat oa plase onteien het en Afrikaanse koerante verbied het. Hierdie gebeure het saamgeval met die samesmelting van die RSA en ander Suider-Afrikaanse state tot een mega-staat, genaamd die Suidelike Afrikaanse Azaniese Konfederasie (SAAK ).

Vandag is daar bitter min persone van Afrikaner-oorsprong in die SAAK oor. Huidige syfers skat getalle op ongeveer 1 500. Meeste van hulle praat nie meer Afrikaans nie en is ook nie meer kaukasiers nie. Ekonomies lei hulle ‘n swaar bestaan in plakkersgebiede sonder enige basiese dienste. Enkele Afrikaners is gekoopteer deur die regerende elite en dien op die direksie van talle staatsbeheerde konglomerate in die SAAK . Hierdie syfer word egter nie op meer as 100 geskat nie.

Die oorgrote meerderheid mense van Afrikaner- oorsprong (ongeveer 4 miljoen in totaal) woon tans in Noord-Amerika, die Verenigde Koninkryk, Europa, Australie en Nieu-Seeland, met kleiner getalle in die Midde-Ooste, Verre-Ooste en Suid-Amerika. Hulle nageslag het alreeds geassimileer met hulle aangenome land se kultuur, so om tans dus van Afrikaners te praat, is as’t ware ‘n kontradiksie in terme. Daar is wel klein gemeenskappe van hierdie nageslag wat die taal nog magtig is en aan sekere tradisionele gebruike vasklou. Hulle is egter in die minderheid.

Dit word vandag deur meeste historici erken dat kaukasiers geen reg gehad het op enige vorm van mag in Afrika nie, net soos die geval met kaukasiers in Asie. Die Afrikaner se magstrewes in Afrika was, volgens hulle, dus van die begin af immoreel en bestem om te faal. Die konvensionele historiese standpunt is steeds dat die Afrikaner se einde reeds in die middel van die 20ste eeu ingelui is met die implementering van apartheid . Hierdie sienswyses word egter al hoe meer deur revisioniste bevraagteken en weerle. Die huidige revisionisme wat plaasvind vra ook met die reg die vraag hoekom die Afrikaner skynbaar so maklik van die mag afgesien het, synde dat hulle moes besef het, dat hulle nooit weer enige vorm van mag of invloed as volk sou he nie. Baie historici is dit nou eens dat die Afrikaner ten tyde van onderhandelinge in die laat 20ste eeu vir homself ‘n beter bedeling kon onderhandel het, waarin hy werklik deelgenoot in die RSA kon wees en bly. Hulle meen dat die Afrikaner tydens hierdie onderhandelinge amper onverklaarbaar gekapituleer het. Meer en meer historici sien nou die aard van die skikking tydens daardie periode as kortsigtig en die werklike begin van die einde vir die Afrikaner . Hoe dit ookal sy, die volk wat die Afrikaner was, is nie meer nie en mettertyd sal hierdie klein volk se bestaan heel moontlik beperk wees tot ‘n voetnoot oor apartheid in sommige geskiedenisboeke.

As ek dink oor die redes vir die uitsterwe van die Afrikaner, kom ‘n goeie vriend van my (‘n ervare joernalis in Kanada) se mening altyd by my op. Hy is lief daarvoor om volke met individue te vergelyk en glo dat ‘n suksesvolle volk die eienskappe van ‘n suksesvolle individu deel. Sy mening is dat die Afrikaner uitgesterf het omdat die Afrikaner in wese nie in homself geglo het nie en vir die lengte van sy eie bestaan homself bevraagteken het. Hy se dat, solank enige volk homself bly vra wie die volk nou eintlik is, is daardie betrokke volk bestem is om uit te sterf. ‘n Volk, se hy, wat nie weet wie of wat hy is nie, is ‘n volk sonder enige toekoms en rigting. Juis omdat daar soveel Afrikaners was wat nie hulself as Afrikaners wou beskou nie (hoofsaaklik agv die skuldgevoel oor apartheid), kon die volk nooit werklik herstel na die laat 20ste eeu se verlies aan politieke mag nie. Hier moet ook genoem word dat die latere leiers van die inheemse swart bewegings baie effektief daarin geslaag het om die Afrikaner se volkstrots en self-esteem baie subtiel, maar effektief oor ‘n tydperk van dekades te ondermyn. Die gevolg was dat baie Afrikaners in ‘n tipe volksdepressie verval het, hulself verguis het en geglo het dat hulle nooit meer as onbekeerde rassiste kan wees nie en ook geen bydra meer oor gehad het om te lewer in hulle land van geboorte nie.

Hoe dit ookal sy, hierdie was vir myself ‘n interessante ondersoek, aangesien die bestaan en uitsterwe van die Afrikaner my nog altyd na aan die hart gele het. Hierdie skrywe is slegs ‘n bondige oorsig en bevat geen detail of finale antwoorde nie, maar is gemik daarop om mens in te lig wat nog nooit van die Afrikaner gehoor het nie, asook op die enkeles wat nog bietjie Afrikaans magtig is en wonder oor hulle voorouers se geskiedenis.

(c) Gerhard-Ahn-Kim

(Dosent in Afrika-Geskiedenis, Universiteit van Pyongyang)

Die Verenigde Republiek van Korea (VRK)