‘n Sweer bars oop en Max is verstom

So lees ek tientalle kommentators en wysgere se reaksie op die wrede dood van Eugene Terre’Blanche* en in my agterkop dink ek dat ek regtig niks het om by te voeg nie. Maar toe lees ek jou reaksie raak, Max (as ek so familiêr mag wees?). Jy skryf jy is verstom oor Afrikaners se reaksie op Terre’Blanche se moord en gewalg deur die rassisme waarmee hierdie reaksie gepaardgaan. Jy kan dit nie kleinkry dat die dood van ‘n ekstreme, neo-fascistiese leier van ‘n klein splintergroep binne Afrikaner-geledere soveel emosionele en simpatieke reaksie vanuit die Afrikaner-gemeenskap ontlok nie.

Max, ek verwag meer begrip en insig van iemand met jou agtergrond. Enigiemand (en veral ‘n Afrikaner) wat nuusgebeure in Suid-Afrika volg, behoort bewus te wees van ‘n fenomeen wat mens die heersende klimaat noem. In hierdie geval die heersende klimaat onder Afrikaners. Voeg dan hierby wat mens noem die laaste strooi en die reaksie van menige Afrikaners (ek sal my nie verstout om te sê die meerderheid nie, maar dis ook nie onmoontlik nie) op Eugene Terre’Blanche se dood is nie meer so moeilik om te verstaan nie.

Want jy sien, Max, behalwe dalk vir ‘n klein groepie regse ekstremiste, gaan dit hier nie werklik oor die dood van een man nie. Dit gaan oor veel, veel meer as dit. Dit gaan oor die gewelddadige dood van gewone mense van regoor die politieke spektrum dag na dag na dag. Dit gaan oor die gereelde verkragting en verminking van moeders, dogters en susters. Dit gaan oor gewelddadige aanvalle op weerlose bejaardes (Terre’Blanche was self al amper bejaard) en kinders. Dit gaan hier oor boere wat in daagliks vrees op hulle plase leef. Dit gaan oor ‘n narsissistiese regerende elite wat nie die wil of vermoëns het om hulle sosiale kontrak met die burgers van die land na te kom nie. Dit gaan oor die intuimeling van dienslewering, oor ‘n hulpelose staatsdiens wat deur ondeurdagte regstellende aksie gestroop is van ervaring en kundigheid. Dit gaan oor ‘n snotneus aktivis wat roekeloos en op ‘n daaglikse basis die stereotipe wat baie Afrikaners steeds oor Afrikane het, versterk. Dit gaan oor ‘n politieke party wat nog met ‘n struggle mentaliteit rondloop wat in die vorige eeu tuishoort. Dit gaan oor die feit dat Suid-Afrika 11 amptelike landstale het, maar dat daar op tersiêre onderrigvlak net een van die 11 amptelike tale geduld word. Dit gaan oor die miskenning van Suid-Afrika se diverse etnisiteit. Kortom, Max, daar is ‘n sweer van intense onderdrukte woede en ontevredenheid wat al lankal wag om oop te bars en wat absoluut niks met rassisme of Terre’Blanche of die AWB uit te waai het nie. Dit gaan oor ‘n bevolking wat gatvol (ja daardie goeie ou onvervangbare Afrikaanse woord) is vir ‘n regering wat besig is om ‘n pragtige land met onbeperkte potensiaal die afgrond in te stuur.

En waar kom ek aan bogenoemde wyshede, Max? Op sosiale netwerke soos blogs en Facebook en Twitter, en in die briewekolomme van koerante en tydskrifte. Jy is tog ook seker op hoogte van die diskoers binne hierdie realm? Daar sal jy vinnig agterkom waaroor dit eintlik gaan, Max. Mense van heinde en verre en vele mense van wie ek dit nooit sou verwag nie, is skielik in retrospek Terre’Blanche goedgesind. Skielik is mense wat skepties gestaan het oor Afrikanerskap, weer Afrikaners.

Eugene Terre’Blanche se rakleeftyd as ‘n politieke figuur was reeds verby lank voor hy tronk toe is. Hy was die vergete man van ver-regse Suid-Afrikaanse politiek. Die AWB was ‘n kleinerwordende, jammerlike entiteit. Hoe ironies dat juis hierdie vergete randeier figuur deur die wyse waarop hy dood is (let wel nie die feit dat hy dood is nie), meer steun en simpatie ontvang as waarop hy ooit kon hoop toe hy lewend was. Het hy bloot, soos baie ander Afrikanermans van sy ouderdom, aan natuurlike oorsake heengegaan, sou hy sekerlik nie meer as ‘n voetnota in die geskiedenisboeke gewees het nie. Maar twee (of meer?) moordenaars het Terre’Blanche in die kwessie van ‘n paar dae omtower in ‘n nuwe Afrikaner-mite, ‘n martelaar en ‘n simbool van die lyding van menige slagoffers van geweldsmisdaad. Ek weet, Max, dis baie jammer dat dit nou juis Terre’Blanche is wat hierdie eer te beurt val, maar die geskiedenis van die mensdom is, om welke rede ookal, geneig tot ironie.

Max, ek glo dat die droom van die reënboognasie waarin jy miskien nog klou, lank reeds verby is, want mense het besef dat die reënboog se kleur bloedrooi is. As jy wil droom oor die reënboog, gaan kyk weer ‘n slag Invictus (myns insiens regtig ‘n goeie fliek). Ook ek onthou die euforie van daardie tyd baie goed. Maar ek weet ek nie of ons ooit daardie droom gaan terugkry nie en is bevrees die reënboog-narratief is uitgedien. Hiervoor het Thabo Mbeki die pad berei en die huidige regering het met die populisties-polariserende optrede van hul gevegshonde die proses volvloer. Daar is vrees, Max, en vrees dwing mense onwillekeurig terug na hulle primordiale wortels. Na laertrek en geloftedag, na Piet Retief en Weenen. Dis ongelukkig so en ‘n tipiese reaksie binne diep-verdeelde samelewings. My eie vrees is dat die middelgrond besig is om weg te kalwe en tot ‘n situasie gaan lei waar daar slegs die ekstreme pole oor is en gematigdes soos ek en jy, Max, gedwing gaan word om kant te kies. Ek hoop en bid dat dit nie is wat die toekoms inhou nie. Dis ‘n kritieke oomblik in die geskiedenis van post-apartheid Suid-Afrika en die regering behoort nou vir eens en altyd dit duidelik te maak dat minderheidsgroepe welkom is in Suid-Afrika. En nie slegs deur leë retoriek nie, maar daadwerklike optrede.

Hoe dit ookal sy, laat ons eerlik wees, Max, die politieke landskap het nou verander. Maar laat ons nie verstom of gewalg staan oor die redes hoekom die landskap verander het nie.

NS: As jy ‘n goeie analise wil lees wat aansluit by hierdie skrywe van my, gaan lees gerus ook die SAIRR se onlangse persverklaring.

*Geskryf met respek aan die Terre’Blanche gesin en met meegevoel vir hulle verlies op hierdie dag van die begrafnis.